(Mis)verstane meesterwerken

Als politicus mislukte Cicero jammerlijk, maar de tijd die hij mede daardoor aan zijn literaire activiteiten heeft besteed heeft hem postuum geen windeieren gelegd. Vooral in de Renaissance werd hij het boegbeeld van de geëngageerde intellectueel, en Cicero is dan ook de ware vader van het humanisme. Maar is het beeld dat wij van de laatste dagen van de Romeinse Republiek hebben, en dat voor driekwart gebaseerd is op zijn visie op de gebeurtenissen, wel evenwichtig, of zelfs billijk? De lezing beschouwt het werk van Cicero als redenaar, filosoof en briefschrijver, legt het naast dat van drie van zijn invloedrijkste navolgers, Petrarca, Valla en Erasmus en vraagt zich daarbij af: is Cicero gebruikt of misbruikt, verstaan of misverstaan?

Geen klassieke auteur is onderwerp van groter controverse geworden onder classici na WO II dan Vergilius, die het nationale epos voor het Romeinse principaat schreef, tot profeet van het Christendom werd gebombardeerd door Dante, de ghostwriter werd van alle imperiale scripten van het westen van Karel de Grote, via Julius de Tweede en Lodewijk de Veertiende tot het Britse Rijk, en daarna wegens vermeende colloboratie met de fascisten van zijn voetstuk werd gestoten sinds het midden van de twintigste eeuw. Wat staat er nu eigenlijk in die Aeneis? En wat zegt ons dat vandaag? De lezing voert van het epos zelf langs de Divina Commedia en Paradise Lost naar Apocalyps Now en eindigt met de opmerkelijke rol van Dido in Elena Ferrante’s tetralogie L’amica geniale.

Ovidius’ fascinatie heeft zich in drie tijdperken afgespeeld: in de door hem geobsedeerde Middeleeuwen die hem moraliseerden en allegoriseerden, in de Renaissance die hem tot schilderbijbel maakte, en in ons heden dat in hem een voorvechter van de verdrukten herkent. In alle drie tijdperken speelt het perspectief dat Ovidius op vrouwen biedt een essentiële rol. De lezing analyseert de genderverhoudingen in verhalen als die van Daphne, Arachne en Medea, beziet hoe die later zijn geinterpreteerd en buigt zich over de vraag wat we nu nog kunnen zeggen over de functie van de Metamorfosen in de tijd van de dichter zelf en zijn tijdgenoten Vergilius en Augustus.

Er bestaat een wezenlijk verschil tussen antieke geschiedschrijving, die goede en slechte voorbeelden uit het verleden aan de lezer wilde voorspiegelen om wel en niet na te volgen, en moderne, die zich ten doel stelt uit te vinden wat er ‘werkelijk’ is gebeurd. Ons beeld van de Romeinse keizertijd is voor een belangrijk deel gebaseerd op de beschrijvingen van de cynische senator Tacitus. Diens tragikomische schetsen van een verdorven hofleven hebben creatieve weerklank gekregen bij schrijvers als Machiavelli en Edward Gibbon. De lezing behandelt de vorm en inhoud van Tacitus’ Annalen in vergelijking met andere antieke historici als Thucydides en Livius, en probeert de enorme impact van zijn werk in de vroegmoderne periode en Verlichting te verklaren.

Al kennen weinigen vandaag zijn naam nog, historisch gezien is Plutarchus de meest invloedrijke auteur in de klassieke traditie. Zonder Plutarchus geen Erasmus, geen Montaigne, geen Shakespeare. Wie was deze veelschrijver, waarom was hij zo populair en waarom is hij nu zo onbekend? De lezing beantwoordt deze vragen aan de hand van Plutarchus' meesterwerk, zijn biografie van Marcus Antonius, en legt die onder meer naast Antony & Cleopatra van Shakespeare: hoe zagen vroegmoderne auteurs Plutarchus, en hoe zien wij hem nu?